FSH – rola w organizmie
FSH to hormon tropowy wydzielany przez przysadkę. Synteza tego hormonu regulowana jest mechanizmem sprzężenia zwrotnego. Gdy wzrasta stężenie estradiolu, czyli hormonu syntetyzowanego pod wpływem działania FSH, wówczas spada synteza hormonu folikulotropowego przez przysadkę. Poza hormonami gonad, także hormony podwzgórza regulują syntezę FSH.
Rola FSH u mężczyzn sprowadza się do pobudzania produkcji nasienia oraz syntezy białek wiążących hormony płciowe. Natomiast w organizmie kobiety hormon folikulotropowy pobudza dojrzewanie i wzrost pęcherzyków jajnikowych. Synteza FSH u kobiet jest ściśle skorelowana z fazą cyklu miesięcznego. Podczas menstruacji, czyli w pierwszych dniach cyklu przysadka wydziela FSH i wówczas hormon warunkuje dojrzewanie pęcherzyków. Szczyt wydzielania FSH przypada na okres owulacji. Gdy jajeczko nie zostaje zapłodnione, wówczas powstaje ciałko żółte syntetyzujące duże ilości estrogenów i progesteronu – i te hormony żeńskie na zasadzie sprzężenia zwrotnego hamują wydzielanie FSH przez przysadkę.
Zauważalne są ponadto okresy zwiększonego lub zmniejszonego wydzielania FSH w przeciągu całego życia kobiety. Pierwszy szczyt wydzielania FSH przypada na okres zaraz po urodzeniu, a kolejny – około 6.–8. roku życia. Potem FSH jest wydzielane cykliczne przez cały okres rozrodczy. W okresie menopauzy zmniejsza się aktywność wydzielnicza jajników oraz spada synteza estrogenów, a to skutkuje ponownym wzrostem wydzielania hormonu folikulotropowego przez przysadkę. Wynika to z braku hamującego działania estrogenów.
Kiedy wykonywane jest badanie poziomu FSH?
Oznaczanie FSH wykonywane jest przede wszystkim w celu rozpoznania przyczyny niepłodności u kobiet i mężczyzn. Kolejnym ważnym wskazaniem do badania poziomu FSH są zaburzenia dojrzewania u dziewcząt i chłopców. Ponadto stężenie FSH we krwi u kobiet może być oznaczane w zaburzeniach miesiączkowania, w ocenie rezerwy jajnikowej, chorobach jajników, a także w diagnostyce przedwczesnej menopauzy.
Z kolei badanie FSH u mężczyzn zlecane jest w przebiegu diagnostyki chorób jąder, a także w celu określenia przyczyny oligospermii, czyli zbyt małej liczebności plemników w nasieniu.
Jak przebiega badanie FSH?
Oznaczanie poziomu FSH odbywa się w próbce krwi żylnej. W przypadku kobiet kluczowe znaczenie ma dzień cyklu, w którym pobierana jest próbka krwi, gdyż normy FSH różnią się w zależności od okresu cyklu. Zazwyczaj próbka krwi pobierana jest w 3. dniu cyklu. Niekiedy konieczne jest zbadanie poziomu FSH także w innych dniach cyklu.
Ponadto oznaczanie poziomu hormonu folikulotropowego może stanowić element testów stymulacyjnych. Często poziom FSH sprawdzany jest jednocześnie z poziomem innego hormonu tropowego przysadki, czyli LH (hormon luteinizujący).
Rzadziej poziom FSH oznaczany jest w porannej próbce moczu lub w dobowej zbiórce moczu. Orientacyjny poziom FSH w moczu można zbadać w warunkach domowych – metodyka wykonania testu przypomina domowy test ciążowy. Takie oznaczanie poziomu FSH w próbce moczu ma na celu rozpoznanie początkowego okresu menopauzy.
Kiedy wykonać test owulacyjny?
Normy FSH u kobiet i mężczyzn
Norma FSH u mężczyzn to 1–12 mIU/l, natomiast norma FSH u kobiet zależy od fazy cyklu. W okresie rozrodczym normy FSH są następujące:
- faza folikularna: 3–20 mIU/l,
- owulacja: 9–26 mIU/l,
- faza lutealna: 1–12 mIU/l.
Natomiast u kobiet po menopauzie norma FSH to 18–153 mIU/l.
Wysoki poziom FSH – interpretacja
FSH powyżej normy u kobiet może towarzyszyć następującym sytuacjom:
- niewydolność pierwotna jajników,
- guzy jajników,
- PCOS, czyli zespół policystycznych jajników,
- zespół Turnera,
- niedobór 17-alfa-hydroksylazy,
- chemioterapia lub radioterapia,
- choroby nadnercza lub tarczycy,
- niektóre nowotwory syntetyzujące FSH, np. rak płuc.
Z kolei wysokie FSH u mężczyzn najczęściej towarzyszy zespołowi Klinefeltera i pierwotnemu hipogonadyzmowi, uszkodzeniom jąder oraz niewydolności jąder.
FSH a rezerwa jajnikowa
Ocena rezerwy jajnikowej służy ocenie potencjału rozrodczego kobiety. Kobiety o niskiej rezerwie jajnikowej poddawane są stymulacji hormonalnej w celu pobudzenia owulacji. W przypadku oceny rezerwy jajnikowej wyniki FSH interpretowane są w następujący sposób:
- FSH poniżej 9 mIU/l – prawidłowa rezerwa jajnikowa,
- FSH w przedziale 9–12 mIU/l – obniżona rezerwa jajnikowa,
- FSH w przedziale 12–18 mIU/l – wyczerpująca się rezerwa jajnikowa (pobudzenie owulacji może być utrudnione),
- FSH powyżej 18 mIU/l – brak rezerwy jajnikowej (pobudzenie owulacji może być niemożliwe).
Bibliografia:
- Pschyrembel W., Strauss G., Petri E., Ginekologia praktyczna, Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
- Bręborowicz G., Nowak-Markwitz E., Rechberger T., Sytuacje kliniczne w ginekologii, onkologii ginekologicznej i uroginekologii, Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017.