Rak jajnika – przyczyny, objawy, leczenie, rokowanie

Kto może zachorować na raka jajnika?

Na rozwój raka jajnika narażona jest każda kobieta. Dotychczas poznano zaledwie kilka udowodnionych czynników ryzyka rozwoju choroby. Pierwszym z nich jest wiek, ponieważ, jak w wypadku większości nowotworów, ryzyko zachorowania na raka jajnika rośnie wraz z liczbą przeżytych lat. Najczęściej występuje on u kobiet między 40. a 70. rokiem życia. Istnieje również realny związek zachorowań z gospodarką hormonalną. Nowotwór złośliwy jajnika częściej rozwija się u kobiet po menopauzie oraz u tych, u których pierwsza miesiączka wystąpiła przed 12. rokiem życia. Kobiety, które były w ciąży i urodziły dziecko przed 26. rokiem życia są mniej narażone na zachorowanie (ryzyko zmniejsza się z każdą kolejną ciążą). Również mała liczba ciąż donoszonych, stymulacja jajników oraz bezpłodność wiąże się z większą zachorowalnością na raka jajnika.

O ile wymienione wyżej przyczyny są wiązane bezpośrednio ze zwiększonym ryzykiem zachorowania, tak istnieje również grupa potencjalnych niekorzystnych czynników mogących w sprzyjającej sytuacji predysponować do choroby. Należą do nich otyłość (BMI powyżej 30), palenie oraz elementy diety, takie jak spożywanie nadmiaru tłuszczu ogółem czy tłuszczów trans, w przeciwieństwie do kwasów tłuszczowych omega₃, które działają ochronnie.

Za najsilniejszy czynnik ryzyka uznaje się jednak uwarunkowanie genetyczne i obciążoną historię rodzinną w kierunku choroby (uwzględniane są zachorowania na raka piersi i/lub raka jajnika przez najbliższe krewne pacjentki). Postać rodzinna lub dziedziczna stanowi 15–24 proc. przypadków raka jajnika, w tym większość (10–18 proc.) jest związana z mutacjami najlepiej opisanych genów BRCA1 lub BRCA2.

Ryzyko wystąpienia raka zmniejszają: stosowanie antykoncepcji hormonalnej, wycięcie jajników i jajowodów, wycięcie macicy i karmienie piersią.

Rak jajnika – objawy

Wczesne objawy raka jajnika mogą przez długi czas imitować dolegliwości urologiczne lub gastroenterologiczne. Należą do nich między innymi zmiana częstotliwości oddawania moczu, zaparcia, wzdęcia, niestrawność, nasilenie uczucia pełności oraz dolegliwości bólowe w miednicy.

U chorych z zaawansowanym nowotworem oprócz obecności guza w jajniku występuje płyn w jamie brzusznej (wodobrzusze) i/lub opłucnej, który może powodować gwałtowne zwiększenie masy ciała i znaczne powiększenie obwodu brzucha. Mogą pojawiać się także objawy ogólne wynikające z rozsiewu nowotworu, jak chudnięcie, osłabienie, utrata apetytu.

Rozpoznanie raka jajnika

Ze względu na brak skutecznego testu przesiewowego oraz późne pojawienie się objawów klinicznych wczesne rozpoznanie raka jajnika ma najczęściej charakter przypadkowy. Oznacza to zwykle wykrycie podejrzanej zmiany w okolicy jajnika w trakcie wykonywania USG jamy brzusznej z innego powodu.

Guz jajnika nie oznacza jednak zawsze nowotworu złośliwego. Zmiana może być również torbielą lub innym rodzajem guza łagodnego. W diagnostyce wykonywane są badania markerów nowotworowych (Ca–125, HE–4). Ich wyniki muszą być jednak ocenione przez lekarza onkologa – nie istnieje proste przełożenie uzyskanych wartości liczbowych na rozpoznanie raka jajnika. Do oceny wyników służy kalkulator ryzyka ROMA, który jest algorytmem sprawdzającym wyniki badań laboratoryjnych w odniesieniu do konkretnej sytuacji klinicznej pacjentki (jej wieku, przeszłości ginekologicznej). Uzyskanie podwyższonego ryzyka we wspomnianym teście upoważnia do podjęcia leczenia operacyjnego – usunięcia podejrzanego guza i poddania go diagnostyce mikroskopowej (histopatologicznej), co jest najistotniejszym elementem rozpoznania.

Do oceny stopnia zaawansowania choroby używana jest skala FIGO, której poszczególne stopnie oznaczają:

• stopień I: nowotwór ograniczony do jajników lub jajowodów;
• stopień II: nowotwór ograniczony do jajników lub jajowodów z zajęciem struktury miednicy mniejszej (poniżej płaszczyzny wchodu miednicy) bądź pierwotny rak otrzewnej;
• stopień III: nowotwór obejmujący 1 lub 2 jajniki lub jajowód/jajowody bądź pierwotny rak otrzewnej z przerzutami do otrzewnej poza miednicą mniejszą i/lub przerzuty do węzłów chłonnych zaotrzewnowych;
• stopień IV: odległe przerzuty (wyłączając przerzuty do otrzewnej).

Jak przebiega leczenie raka jajnika?

Głównymi metodami leczenia w przypadku raka jajnika jest zabieg operacyjny z następową chemioterapią w dobranych indywidualnie schematach lekowych. Choć chorobę cechuje dość duża wrażliwość na chemioterapię, u ponad 70 proc. dochodzi do wznowy choroby po różnym czasie od leczenia pierwotnego. Podstawową metodą leczenia nawrotów raka jajnika jest chemioterapia z wykorzystaniem wielu innych połączeń lekowych, rzadziej stosuje się ponowne leczenie operacyjne.

Możliwe jest także stosowanie radioterapii jako uzupełnienia chemioterapii w niektórych przypadkach, częściej jednak wybierana jest ona w leczeniu paliatywnym (zmniejszenie bólu, ograniczenie objawów).

Rokowanie w raku jajnika

Rokowanie w raku jajnika związane jest bezpośrednio ze stopniem zaawansowania, w jakim rozpoznawana jest choroba. Niestety, tylko u 20–30 proc. pacjentek udaje się rozpoznać nowotwór we wczesnej fazie choroby, a u pozostałej części w momencie postawienia diagnozy znajduje się on już w III lub IV stadium zaawansowania. Wczesne wykrycie raka jajnika w I i II stadium choroby (rak ograniczony tylko do miednicy mniejszej) pozwala wyleczyć 75 proc. kobiet. Stopnie III i IV zmniejszają szansę na przeżycie 5 lat do 30–50 proc.

Duże znaczenie ma typ histologiczny raka jajnika. Raki typu I są klinicznie mniej złośliwe, zwykle rozpoznawane we wcześniejszych stadiach klinicznego zaawansowania. Najczęściej są to raki surowicze i endometrioidalne. Rak typu II odpowiedzialny jest za 75 proc. zachorowań i ma niekorzystny przebieg kliniczny. Niezwykle istotnym czynnikiem prognostycznym w leczeniu zaawansowanego raka jajnika jest również radykalność pierwszego zabiegu chirurgicznego, co znaczy możliwość usunięcia doszczętnie ogniska choroby.

Bibliografia:

1. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika, Curr. Gynecol. Oncol., 2017, 15, 1: 5–23.
2. Salehi F., Dunfield L., Phillips K. P., Krewski D., Vanderhyden B. C., Risk factors for ovarian cancer: an overview with emphasis on hormonal factors. J. Toxicol. Environ. Health B. Crit. Rev., 2008, 11: 301–321.
3. Czekierdowski A., Nowoczesna ultrasonografia i modele prognostyczne w przedoperacyjnym różnicowaniu nowotworów jajnika. Ginekol. Perinatol. Prakt., 2016, 4, 1: 152–161.
4. https://pto.med.pl/onkologia_w_polsce/zielona_ksiega_rak_jajnika_zapobieganie_rozpoznawanie_leczenie