Jakie są przyczyny torbieli na jajniku?
Torbiel jest patologiczną przestrzenią, wypełnioną najczęściej płynem, która posiada mniej lub bardziej wyraźne ściany. W obrębie jajników stanowić może zmianę pojedynczą lub występującą mnogo, zlokalizowaną w obrębie jednego organu lub obustronnie. Zazwyczaj średnica torbieli na jajniku nie przekracza kilku centymetrów, ale zdarzają się także zmiany o dużej wielkości, które powodują ucisk na narządy sąsiednie. Przyczyn powstawania torbieli jajnika jest wiele, w większości przypadków są one wynikiem:
- procesu zapalnego, a właściwie skutkiem jego przedłużonego występowania,
- zaburzeń hormonalnych (torbiele czynnościowe),
- endometriozy zlokalizowanej w jajniku (torbiel czekoladowa),
- nowotworu łagodnego bądź złośliwego.
W powstawaniu torbieli jajnika znaczenie ma także predyspozycja genetyczna.
Objawy torbieli jajnika
Torbiele jajników zazwyczaj przebiegają bezobjawowo i wykrywane są przypadkowo podczas badania ginekologicznego czy USG, wykonywanego rutynowo lub z innych wskazań. Zdarza się jednak, że mogą występować dolegliwości, które są źródłem niepokoju u kobiet. Do najczęstszych zaliczamy:
- dyskomfort w obrębie jamy brzusznej,
- ból podbrzusza o charakterze kłującym,
- uczucie pełności w jamie brzusznej,
- zaburzenia cyklu miesiączkowego,
- krwawienia międzymiesiączkowe,
- parcie na pęcherz moczowy – w przypadku torbieli o dużych wymiarach, która uciska sąsiednie struktury.
W przypadku pęknięcia torbieli jajnika pojawia się nagły ból brzucha z towarzyszącymi nudnościami, wymiotami i gorączką. Niebezpiecznym powikłaniem, o którym należy pamiętać jest skręcenie torbieli. Może o nim świadczyć nagłe pogorszenie stanu klinicznego pacjentki z dominującymi silnymi dolegliwościami bólowymi.
Torbiele pęcherzykowe i endometrialne
Najczęstszą przyczyną wystąpienia torbieli na jajniku są zaburzenia hormonalne powodujące tak zwane torbiele czynnościowe. Jedną z nich jest torbiel pęcherzykowa. W każdym prawidłowym cyklu menstruacyjnym dochodzi do pęknięcia pęcherzyka Graafa i uwolnienia komórki jajowej, a następnie jego przekształcenia w ciałko żółte, które zanika, jeśli nie dojdzie do zapłodnienia. Jeżeli wskutek nieprawidłowości hormonalnych ściana pęcherzyka nie pęknie, w jego wnętrzu zacznie się gromadzić płyn powodujący sukcesywne powiększanie się torbieli. Zdarza się także, że ciałko żółte nie ulega zanikowi i również tworzy się torbiel.
Innym rodzajem zmian są torbiele endometrialne. Są to skupiska błony śluzowej macicy zlokalizowane nieprawidłowo w jajniku. Wykazują one podobną funkcję do prawidłowo położonej błony śluzowej i podlegają zmianom wraz z cyklem miesiączkowym. W torbielach tych gromadzi się wydzielina menstruacyjna, stąd ich charakterystyczna nazwa – torbiele czekoladowe.
Torbiele jajnika – diagnostyka
Podstawowym elementem diagnostyki jajnika, ułatwiającym wykrycie torbieli jest USG przezpochwowe. Badanie to, w porównaniu do USG przez powłoki brzuszne, pozwala dokładniej uwidocznić jajniki oraz nie wymaga wypełnienia pęcherza moczowego. Zobrazowana torbiel na jajniku jest oceniania pod kątem budowy, wielkości i umiejscowienia.
Obecność pogrubionej ściany zmiany wraz z wyroślami wpuklającymi się do wewnątrz lub rosnącymi na zewnątrz torbieli może sugerować rozwój złośliwego nowotworu. Wtedy z pomocą przychodzi oznaczenie markerów nowotworowych, na przykład związanego z rakiem jajnika markera CA–125.
W razie wątpliwości w rozróżnieniu zmiany łagodnej od złośliwej wskazana jest tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny, dzięki którym ocenić można także struktury sąsiednie: przymacicze, narządy oraz węzły chłonne. W diagnostyce przeprowadzana jest także laparoskopia, a pobrane tkanki poddawane są badaniu histopatologicznemu. W ustaleniu przyczyny, która wywołała torbiel, przydatne jest również określenie poziomu hormonów: estrogenów, progesteronu, LH i FSH.
Leczenie torbieli jajnika
Decyzja co do wyboru metody leczenia torbieli jajnika podejmowana jest na podstawie przyczyny występowania torbieli, jej wielkości, umiejscowienia oraz charakteru. Nieduże torbiele czynnościowe podlegają obserwacji w kolejnych cyklach miesiączkowych, ze względu na to, że w wielu przypadkach ulegają one samoistnemu zanikowi. Jeżeli to nie nastąpi, lekarz może zaproponować terapię doustnymi środkami antykoncepcyjnymi.
Torbiele na jajniku o dużych rozmiarach lub szybko powiększające się, uciskające na narządy sąsiednie lub zagrożone pęknięciem są wskazaniem do zabiegu operacyjnego. Do wyboru są dwie metody usuwania zmian. Laparoskopia stosowana jest szczególnie w przypadku leczenia młodych kobiet. Zabieg oszczędza jajniki i jajowody. Może być przeprowadzony, gdy wykluczone zostało ryzyko nowotworowego charakteru torbieli. Druga metoda – klasyczna, stosowana jest w każdym przypadku nowotworu jajnika, a także wtedy, gdy ze względu na przeciwwskazania, zabieg nie może odbyć się metodą laparoskopową.
Bibliografia:
- Kozak-Pawulska B., Sudoł-Szopińska I., Jakubowski W., Anatomia prawidłowa i ultrasonograficzna jajnika, w tym obraz zmian zachodzących w trakcie cyklu jajnikowego. Medycyna Rodzinna, 2007, 2: 43–49.
- Bręborowicz G., Ginekologia i położnictwo, Tom 2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.