Ból jajnika – jakie mogą być przyczyny?

Ból jajnika w czasie owulacji

Jajniki są parzystymi narządami rozrodczymi (gonadami) kobiety leżącymi wewnątrzotrzewnowo w pobliżu bocznej ściany miednicy mniejszej. Są to owalne struktury o wielkości 2,5–5 cm × 1,5–3 cm i wadze około 5–8 gramów. W okresie dojrzałości płciowej kobiety pod wpływem stymulacji hormonalnej w ich wnętrzu dochodzi cyklicznie do wzrostu i dojrzewania pęcherzyka Graafa, zawierającego komórkę jajową – żeńską komórkę rozrodczą.

Tak zwany cykl jajnikowy jest ściśle skorelowany z cyklem miesiączkowym. Około 14. dnia począwszy od pierwszego dnia krwawienia pęcherzyk Graafa pęka, uwalniając komórkę jajową, która następnie jest przechwytywana przez strzępki jajowodu. Zjawisko to, nazywane owulacją, może być u niektórych kobiet przyczyną dyskomfortu i bólu w rejonie podbrzusza. Ze względu na swoje unerwienie, same jajniki nie mogą powodować bólu. Jednak pacjentki bardzo często używają określenia ból jajnika, by opisać dolegliwości bólowe okolic podbrzusza.

Jak działa test owulacyjny i kiedy go wykonać?

Zespół napięcia miesiączkowego

Ból jajnika i ból podbrzusza może być również jedną z przyczyn zespołu napięcia przedmiesiączkowego. PMS dotyczy nawet 3–5 proc. dojrzałych płciowo kobiet, znacznie utrudniając im codzienne funkcjonowanie. Pojawia się zwykle w drugiej fazie cyklu, a więc bezpośrednio po owulacji i utrzymuje przez około 2 tygodnie, aż do rozpoczęcia miesiączki.

Objawami PMS są:

• drażliwość,
• nerwowość,
• nadpobudliwość,
• zmienność nastroju,
• spadek libido,
• upośledzenie koncentracji.

Kobiety mogą skarżyć się na bóle brzucha, bóle głowy, nadmierny apetyt, trądzik, wrażenie ciężkości i kołatanie serca. Piersi w tym czasie mogą być napięte i tkliwe. Objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego mogą być łagodzone m.in. przez stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej.

Pęknięcie torbieli jajnika i ból w jajniku

Przyczyną bolesności miednicy mniejszej mogą być często torbiele endometrialne jajnika. Endometrioza jest chorobą polegającą na pojawieniu się błony śluzowej macicy (endometrium) w miejscach, w których prawidłowo ona nie występuje (np. w jajnikach). Objawami endometriozy – oprócz zespołu bólowego miednicy mniejszej – są ograniczenie płodności, bolesne miesiączkowanie, dolegliwości bólowe związane ze współżyciem. Umiejscowienie endometriozy w obrębie jajnika może powodować powstanie torbieli.

Torbiel endometrialna jest zamkniętą strukturą wyścieloną od wewnątrz błoną śluzową macicy, która cyklicznie ulega złuszczeniu w trakcie kolejnych cykli menstruacyjnych. Nagromadzenie krwi miesiączkowej w środku torbieli endometrialnej prowadzi do wzrostu ciśnienia, co niekiedy powoduje pęknięcie torebki cysty i krwawienia do jamy otrzewnowej. Kobiety odczuwają wtedy silny ból w obrębie podbrzusza. Leczeniem z wyboru jest chirurgiczne usunięcie torbieli endometrialnej, możliwe do wykonania również metodą laparoskopową.

Krwawiące ciałko żółte i ostry ból jajnika

Ciałko żółte jest strukturą powstającą z pęcherzyka jajnikowego po uwolnieniu komórki jajowej do jajowodu (tzn. po owulacji). Zawiera ono dużą liczbę intensywnie rosnących komórek z bogatą zawartością substancji lipidowych. Zadaniem ciałka żółtego jest produkcja progesteronu – hormonu podtrzymującego ciążę do chwili rozwinięcia się łożyska. W przypadku braku zapłodnienia ciałko żółte ulega obumarciu i zanika.

Krwawiące ciałko żółte może być przyczyną ostrego bólu podbrzusza. Wynika to z faktu, że jest ono obficie unaczynione. Niekiedy, np. podczas współżycia seksualnego, krwawiące ciałko żółte może spowodować pęknięcie torebki jajnika i przedostanie się wynaczynionej krwi do jamy otrzewnej, co powoduje powstanie silnych dolegliwości bólowych podbrzusza. Brzuch staje się tkliwy, twardy, pojawia się obrona mięśniowa przy dotyku. Rozpoznanie krwawiącego ciałka żółtego z przerwaniem ciągłości torebki jajnika można wysnuć na podstawie obrazu ultrasonograficznego lub obecności krwi podczas punkcji zatoki Douglasa. Leczenie polega na chirurgicznym zaopatrzeniu pękniętej torebki jajnika.

Skręt jajnika a ból jajnika

Skręt jajnika jest ostrym stanem wymagającym interwencji chirurgicznej. Powoduje powstanie silnych dolegliwości bólowych w obrębie podbrzusza, wywołanych niedokrwieniem jajnika. Skręt jajnika wynika z rotacji (obrotu) jajnika wzdłuż własnej osi.

Jako że narząd ten jest przyczepiony do bocznej ściany miednicy mniejszej przy pomocy dwóch więzadeł – właściwego jajnika oraz wieszadłowego jajnika, w których przebiegają naczynia zaopatrujące jajnik w krew, skręt powoduje niedokrwienie narządu i grozi jego martwicą.

Ciąża pozamaciczna

Ciąża pozamaciczna (ciąża ektopowa) bywa jednym z wielu powikłań ciąży. Stwierdzenie ciąży pozamacicznej nie wynika ściśle z choroby jajnika, ale bywa jedną z możliwych przyczyn bólu podbrzusza w ciąży.

Objawy ciąży ektopowej obejmują zwykle opóźnione krwawienie miesiączkowe, nieregularne krwawienia z dróg rodnych oraz wspomniany ból podbrzusza. Powyższe symptomy we wczesnym okresie ciąży ektopowej bywają jednak niecharakterystyczne. Do czynników ryzyka rozwoju ciąży pozamacicznej zalicza się przebyte zapalenia miednicy mniejszej, operacje jajowodów, leczenie niepłodności metodami wspomaganego rozrodu, stosowanie dietylostilbestrolu i niektórych metod antykoncepcyjnych.

Przyczyną ostrego bólu w ciąży ektopowej jest nieprawidłowe zagnieżdżenie się (implantacja) zapłodnionej komórki jajowej. Większość ciąż pozamacicznych lokalizuje się w jajowodzie, powodując jego rozdęcie lub nawet pęknięcie. Rozpoznanie ciąży pozamacicznej stawia się na podstawie objawów, stwierdzenia obecności β-hCG w surowicy krwi oraz nieuwidocznienia w USG przezpochwowym pęcherzyka ciążowego w jamie macicy lub stwierdzenia zmiany poza jamą macicy mogącej odpowiadać ciąży ektopowej. W zależności od stopnia zaawansowania ciąży pozamacicznej prowadzi się leczenie wyczekujące, farmakologiczne lub chirurgiczne.

Ostre zapalenie jajników

Inną ginekologiczną przyczyną bólów podbrzusza może być ostre zapalenie przydatków. Przydatkami nazywamy jajniki i jajowody, narządy, które ze względu na bliskość anatomiczną tworzą integralną całość. Choroba ma charakter infekcyjny – wywołują ją bakterie endogenne (występujące u każdego człowieka), jak i mikroorganizmy przenoszone drogą płciową. Rozpoznanie ostrego zapalenia przydatków sprawia lekarzom wiele problemów diagnostycznych ze względu na niecharakterystyczne objawy, dlatego łatwo pomylić je z ostrym zapaleniem wyrostka robaczkowego lub ciążą ektopową.

Do symptomów ostrego zapalenia przydatków należą: wzmagający się ból w podbrzuszu, wysoka gorączka (38–40^oC), podwyższone tętno. Przy zapaleniu otrzewnej w obrębie podbrzusza stwierdza się deskowate napięcie mięśni. Objawy mogą pojawić się wkrótce po wyłyżeczkowaniu jamy macicy lub założeniu wkładki antykoncepcyjnej. Przebycie zapalenia przydatków zwiększa ryzyko rozwoju ciąży pozamacicznej. Rozpoznanie zapalenia przydatków często jest diagnozą z wykluczenia. Czasem konieczne jest nakłucie zatoki Douglasa w celu pobrania płynu otrzewnowego do badania mikrobiologicznego. Leczenie polega na intensywnej antybiotykoterapii.

W niektórych przypadkach ból w podbrzuszu (jajnika) stanowi także objaw raka jajnika.

Bibliografia:

1. Pschyrembel W., Strauss G., Petri E., Ginekologia praktyczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
2. Havens C., Sullivan N., Tilton N., Ginekologia ambulatoryjna, Wydanie 1. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 1998.