Co to jest dyspareunia?
Terminem dyspareunia określa się bolesne stosunki seksualne. Bóle mogą mieć charakter ostry lub nawracający, lokalizować się w obrębie narządów płciowych albo miednicy małej oraz występować przed stosunkiem seksualnym, w czasie jego trwania lub po jego zakończeniu. Zaburzenie to występuje dość często wśród kobiet i w mniejszym stopniu u mężczyzn. Szacuje się, że problem bólu przy stosunku może dotyczyć około 17 proc. kobiet i 9 proc. mężczyzn. Leczenie dyspareunii musi być ściśle ukierunkowane na przyczynę dolegliwości, a więc poprzedzone wnikliwą diagnostyką ginekologiczno-urologiczną oraz wywiadem seksuologicznym.
Ból podczas stosunku powodowany przez suchość pochwy
Suchość pochwy jest jedną z najpowszechniejszych przyczyn bolesnych stosunków seksualnych. Odpowiednie nawilżenie pochwy może być zaburzone przez zmiany hormonalne zachodzące w ciele kobiety (okres ciąży, laktacja, doustne leki antykoncepcyjne, przekwitanie), jak również brak podniecenia seksualnego (zbyt krótka stymulacja erogenna – gra wstępna przed stosunkiem, konflikt w związku, nasilony stres).
Ból w trakcie stosunku wywołany suchością pochwy pojawia się szczególnie często u kobiet w okresie menopauzy (zarówno tej fizjologicznej, jak i wywołanej przez usunięcie jajników z przyczyn chorobowych). Zmniejszone nawilżenie pochwy wywołane jest wówczas niedoborem estrogenów, przez co formą terapii jest stosowanie preparatów miejscowych zawierających żeńskie hormony płciowe, a w uzasadnionych przypadkach również estrogenów w postaci plastrów lub doustnej.
Ból podczas współżycia może być także wywołany faktem, że mięśnie dna miednicy są niefunkcjonalne i napinają się wskutek postępującej suchości oraz dyskomfortu pochwy lub bólu podczas aktywności seksualnej. Pacjentkom tym może przynieść korzyść fizjoterapia dna miednicy.
Infekcje intymne a ból w czasie stosunku
Częstą przyczyną dyskomfortu i bólu w czasie stosunku są toczące się procesy zapalne w pochwie i/lub okolicy cewki moczowej. Infekcje grzybicze lub bakteryjne mogą wywoływać nie tylko silny świąd i podrażnienie okolic intymnych, ale również być przyczyną bólu w pochwie. Ból ten ma zwykle charakter powierzchowny – pojawia się już przy wprowadzaniu członka do pochwy, bez głębokiej penetracji. Wyleczenie zakażenia powoduje zwykle ustąpienie objawów. W okresie czynnej infekcji odradza się współżycie, zwłaszcza współżycie bez mechanicznego zabezpieczenia (prezerwatywa), z uwagi na ryzyko dalszego nadkażenia oraz przeniesienia infekcji na partnera seksualnego.
Endometrioza przyczyną bólu podczas stosunku
Endometrioza to schorzenie związane z nieprawidłową lokalizacją endometrium macicy – czynnej hormonalnie tkanki, która w warunkach prawidłowych wyścieła jej wnętrze. W endometriozie może dochodzić do szeregu objawów, które nie zawsze prowadzą do prawidłowego rozpoznania, potrafią natomiast być bardzo dotkliwe dla pacjentek. Jednym z nich jest ból pochwy podczas stosunku. W przeciwieństwie do innych typów dyspareunii, ból w endometriozie lokalizuje się głęboko w pochwie, niekiedy przybierając postać bólu podbrzusza w czasie stosunku. Skuteczne leczenie endometriozy (głównie farmakologiczne, w cięższych przypadkach chirurgiczne) pozwala zredukować ból podczas współżycia. Wielokrotnie samo postawienie diagnozy pozwala kobiecie zmniejszyć lęk przed współżyciem, który potęguje ból.
Ból podbrzusza w czasie stosunku (ból umiejscowiony głęboko) może być również wywołany nadżerką w obrębie szyjki macicy, przebytą radioterapią narządu rodnego lub (dużo rzadziej) nieprawidłowościami anatomicznymi w budowie narządów rodnych – wrodzonymi lub wywołanymi interwencjami medycznymi (poród zabiegowy, zrosty pooperacyjne).
Ból przy współżyciu na tle psychicznym
Ból przy współżyciu może mieć również podłoże czysto emocjonalne, związane ze wspomnieniami nieudanych w przeszłości kontaktów seksualnych lub nadużycia seksualnego, zaburzeniami depresyjnymi i lękowymi, współwystępowaniem zaburzeń pożądania i podniecenia, negatywnymi przekonaniami dotyczące seksualności i intymności (postrzeganiem stosunków jako czegoś wstydliwego lub grzesznego).
Niezależnie od przyczyny bólu, strach i obawa przed kolejnym bolesnym stosunkiem mogą skutkować nasileniem dolegliwości, nawet po wyleczeniu przyczyny pierwotnej. W tym przypadku duże korzyści mogą przynieść metody psychologiczne. Terapia obejmuje zazwyczaj metody treningowe, w tym:
- stopniową desensytyzację (przyzwyczajanie do rozluźnienia mięśniówki przy wprowadzaniu coraz większych obiektów do pochwy),
- trening partnerski (zmniejszający tendencję do unikania i zwiększający koncentrację na doznawaniu przyjemności),
- trening autogenny (nauka relaksacyjnego wpływu na własne ciało),
- psychoterapię indywidualną i/lub partnerską oraz psychoedukację seksuologiczną.
Ból podczas stosunku może być skutecznie leczony, a uzyskanie satysfakcjonującego współżycia jest możliwe u większości pacjentek.
Czym jest pochwica i jak ją leczyć?
Bibliografia:
- Bręborowicz G., Nowak-Markwitz E., Rechberger T., Sytuacje kliniczne w ginekologii, onkologii ginekologicznej i uroginekologii, Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017.
- Vercellini P. (red. wyd. pol. Romuald Dębski), Przewlekły ból miednicy. Seria Ginekologia w Praktyce Klinicznej. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013.