Powikłania antykoncepcji hormonalnej
Antykoncepcja hormonalna jest bardzo powszechna wśród kobiet w wieku rozrodczym. Sięgają po nią coraz młodsze pacjentki, dlatego świadomość możliwych działań niepożądanych tych leków jest niezwykle istotna.
Wśród powikłań antykoncepcji hormonalnej najczęściej wymienia się nudności i wymioty – występują one przeważnie u pacjentek stosujących dwuskładnikowe (estrogenowo-gestagenowe) tabletki antykoncepcyjne i związane są z efektem działania estrogenów. W przypadku antykoncepcji w postaci plastrów transdermalnych oraz krążków dopochwowych wyeliminowany jest efekt pierwszego przejścia przez wątrobę, w związku z czym powikłanie to nie występuje.
Część kobiet skarży się na bóle głowy, w tym migreny, które nasilają się zwykle na początku stosowania preparatów, zwłaszcza estrogenowo-progesteronowych. Mogą pojawiać się zmiany skórne – trądzik oraz łojotok (związane z działaniem gestagenu na komórki).
Ryzyko krwawień, plamień i wpływ na libido
Nieprawidłowe krwawienia i plamienia z dróg rodnych występują najczęściej w pierwszych miesiącach stosowania antykoncepcji hormonalnej. Dotyczą zwłaszcza pacjentek stosujących preparaty z małą dawką estrogenu. Jeżeli nie ustępują po upływie 3 miesięcy, należy zastosować antykoncepcję z wyższą dawką estrogenu. Nieprawidłowe krwawienia i plamienia mogą być także efektem pominięcia przerwy na stosowanie placebo, po której następuje miesiączka z odstawienia hormonów.
- Spora część pacjentek zgłasza obrzmienie i bolesność piersi będące skutkiem działania gestagenu. Towarzyszy temu obniżenie nastroju i spadek libido, a także obniżenie i chwiejność nastroju.
- Odnotowuje się wzrost podatności na zakażenia dróg rodnych oraz układu moczowego, a także powiększenie mięśniaków macicy i suchość pochwy.
- W wyniku działania hormonów zawartych w lekach może pojawić się problem wypadania włosów, a także zapalenie dziąseł.
Inne skutki stosowania tabletek hormonalnych
Inną konsekwencją stosowania antykoncepcji hormonalnej może być wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Stwierdza się podwyższanie stężenia glukozy, insulinooporność (dotyczy to głównie starszych preparatów).
Leki antykoncepcyjne mogą wywierać niekorzystny wpływ na profil lipidowy – obniżać stężenie cholesterolu HDL i podwyższać stężenie miażdżycorodnego cholesterolu LDL oraz trójglicerydów.
Wzrasta także ryzyko zapalenia trzustki – dotyczy to zwłaszcza pacjentek z podwyższonym stężeniem trójglicerydów.
Leki antykoncepcyjne wykazują niekorzystny wpływ na transport żółci w przewodzie pokarmowym oraz wzrost ryzyka wystąpienia kamicy żółciowej.
Czy po tabletkach się tyje?
Dolegliwości związane ze stosowaniem antykoncepcji hormonalnej były przedmiotem wielu badań i analiz. Ich wyniki są zaskakujące. Okazuje się, że najczęstszą przyczyną rezygnacji z tej formy zapobiegania ciąży nie jest strach przed poważnymi, zagrażającymi życiu powikłaniami, jak np. wzrost ryzyka zachorowań na niektóre typy nowotworów czy zatorowość płucna, a obawa przed przyrostem masy ciała.
Co prawda badania naukowe nie potwierdzają wpływu antykoncepcji hormonalnej na przyrost masy ciała, jednak część pacjentek zgłasza występowanie tego skutku ubocznego, zwykle na początku stosowania antykoncepcji. Przyrost masy ciała może być związany ze zwiększeniem apetytu w trakcie stosowania preparatów estrogenowo-gestagenowych. Może być także wynikiem obrzęków będących skutkiem działania gestagenu.
Jakie są najgroźniejsze skutki stosowania hormonów?
Najbardziej poważnymi powikłaniami antykoncepcji hormonalnej są:
- wzrost ryzyka powikłań zakrzepowo-zatorowych – zakrzepicy żył głębokich, zatorowości płucnej będącej stanem zagrożenia życia, udaru mózgu;
- wzrost ryzyka zawału mięśnia sercowego;
- wzrost ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy oraz na niektóre typy nowotworów wątroby (gruczolak wątroby, ogniskowy rozrost guzkowy wątroby, rak wątrobowokomórkowy).
Niepotwierdzony wciąż jest wpływ długotrwałego stosowania antykoncepcji hormonalnej na wzrost ryzyka raka sutka.
Jakie badania należy wykonywać, przyjmując hormony?
Szybkiemu wykrywaniu ewentualnych powikłań antykoncepcji hormonalnej służą regularne wizyty kontrolne u ginekologa. Pacjentka powinna udać się do lekarza w każdym przypadku podejrzenia wystąpienia skutku ubocznego antykoncepcji. Jeżeli pacjentka nie dostrzega żadnych niepokojących objawów, powinna zgłosić się do ginekologa po 3 miesiącach od rozpoczęcia antykoncepcji, a następnie pamiętać o wizytach kontrolnych co 6 miesięcy. Na każdej wizycie lekarz przeprowadza badanie podmiotowe (wywiad), pacjentka powinna mieć także zmierzone ciśnienie tętnicze krwi, wykonane badanie ginekologiczne oraz USG przezpochwowe.
Minimum raz w roku powinno się wykonać badania krwi (morfologię, układ krzepnięcia, parametry czynności wątroby – AspAT, AlAT, GGTP, bilirubinę, stężenie cholesterolu oraz glukozy), USG piersi lub mammografię (co miesiąc, kilka dni po miesiączce pacjentka powinna wykonywać samobadanie piersi). Co najmniej raz na 3 lata (a najlepiej raz w roku) należy zgłosić się na badanie cytologiczne. Schemat badań kontrolnych powinien zostać ustalony przez lekarza ginekologa w sposób indywidualny, w razie potrzeby po konsultacji ze specjalistami innych dziedzin medycyny.
Bibliografia:
- Jarczewska D. Ł., Szkodliwość doustnej antykoncepcji hormonalnej, Wydanie 1. Wydawnictwo Medipage, Warszawa 2015.
- Speroff L., Darney P. D., Antykoncepcja, Wydanie 2. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.