Jak wygląda regularny cykl?
Przeciętny cykl menstruacyjny trwa 28 dni. Za początek cyklu uznaje się pierwszy dzień krwawienia, a za ostatni – dzień poprzedzający krwawienie. Na długość cyklu wpływ ma wiele czynników. Dlatego też długość ta może się wahać nawet o 5 dni i nie jest to zjawisko nieprawidłowe. Jeśli istnieją zaburzenia co do prawidłowego przebiegu cyklu, zaleca się baczną obserwację i liczenie dni całego cyklu, jak i samych krwawień. Można to zrobić chociażby za pomocą specjalnych aplikacji na telefon.
Podczas całej menstruacji kobieta powinna tracić maksymalnie 100 ml krwi. Trudno jest dokładnie określić tę ilość, ale dla ułatwienia można przyjąć zasadę, że jedna podpaska jest w stanie wchłonąć około 5 ml, a tampon 3 ml krwi. Wiele z coraz bardziej powszechnych kubeczków menstruacyjnych ma na swoich ściankach podziałki służące do pomiaru objętości zgromadzonej krwi.
Jeśli przebieg cyklu budzi wątpliwości, należy zwrócić uwagę np. na kolor krwi menstruacyjnej, obecność ewentualnych upławów lub nieprzyjemny zapach. Należy również zastanowić się, czy bóle menstruacyjne nie są silniejsze niż do tej pory, czy nie występuje osłabienie, zmiany nastroju, zmiana apetytu. Warto także zwrócić uwagę na to, czy występowanie nieregularnej miesiączki nie wiąże się z przyjmowaniem nowych leków. O wszystkich tych szczegółach należy poinformować lekarza, który będzie zajmował się diagnostyką zaburzeń miesiączkowania.
Przyczyny zaburzeń cyklu
Na przebieg cyklu miesiączkowego ma wpływ wiele czynników. Należą do nich:
- stres,
- gwałtowne zmiany masy ciała, stopień odżywienia i ciężki wysiłek fizyczny,
- choroby, zwłaszcza ciężkie, przebiegające z wyniszczeniem,
- nagła zmiana trybu życia,
- leki – zwłaszcza antykoncepcyjne i inne preparaty hormonalne,
- ciąża,
- zaburzenia hormonalne (np. PCOS), choroby obejmujące narządy płciowe.
Nieregularne cykle są częstym zjawiskiem. Typowo mogą one wystąpić u młodych kobiet. Często pierwsze cykle są nadmiernie bolesne lub nieregularne, ale po pewnym czasie ulegają normalizacji. Również u starszych kobiet bezpośrednio przed menopauzą odstępy czasowe między miesiączkami mogą być nierówne.
Stres jest bardzo ważnym czynnikiem powodującym zmianę długości trwania cyklu. Zarówno jedno wydarzenie (np. utrata pracy, śmierć bliskiej osoby, rozstanie), jak i przewlekły stres mogą spowodować wydłużenie cyklu lub nawet kilkumiesięczną przerwę w cyklu menstruacyjnym. Nagła zmiana trybu życia, np. rozpoczęcie pracy zmianowej, przeprowadzka, wyjście za mąż jest również bodźcem stresowym dla organizmu.
Duży wpływ na cykl ma także masa ciała. Żeńskie hormony płciowe, poza jajnikami są produkowane także w tkance tłuszczowej. Duża ilość tkanki tłuszczowej jest także bodźcem do produkcji innych hormonów. Stąd gwałtowne zmiany masy ciała mogą zmieniać przebieg okresu. Zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej może także spowodować, że miesiączki będą bardziej obfite. Z kolei niska masa ciała, niedożywienie lub wzmożona aktywność fizyczna mogą prowadzić nawet do przejściowego zahamowania cyklu.
Tabletki antykoncepcyjne są stosowane nie tylko w celu planowania ciąży. Podobnie jak inne leki hormonalne – są one stosowane np. w przeroście błony śluzowej macicy i w celu uregulowania cyklu miesiączkowego. Podczas stosowania dwuskładnikowych leków antykoncepcyjnych pierwsza miesiączka może by dłuższa, bardziej bolesna i obfita. Kolejne krwawienia są krótsze i mniej obfite.
Podczas stosowania niektórych tabletek antykoncepcyjnych, co miesiąc, po 21 dniach przyjmowania leku należy przerwać na tydzień jego zażywanie. Wówczas pojawi się krwawienie. Nie jest to jednak zwykłe krwawienie miesięczne, a tzw. krwawienie z odstawienia, wywołane nagłym spadkiem stężenia leku. Stosowanie z kolei innych preparatów hormonalnych, np. medroksyprogesteronu może natomiast wywołać całkowite zatrzymanie cyklu.
Nieregularny okres a dni płodne i ciąża
Cykl menstruacyjny dzieli się na kilka faz. Pierwsza odpowiada za menstruację i trwa średnio 3–5 dni. Po niej następuje faza folikularna, podczas której dojrzewają pęcherzyki jajnikowe oraz jeden dominujący, zawierający przyszłą komórkę jajową. Trzecia faza wypada pomiędzy 13. a 15. dniem cyklu i dochodzi w niej do owulacji, czyli do uwolnienia komórki jajowej z jajnika. Po niej następuje faza lutealna, w czasie której błona śluzowa macicy jest przygotowywana do zagnieżdżenia się ewentualnego zarodka.
Biorąc pod uwagę czas, w którym komórka jajowa jest podatna na zapłodnienie oraz średni czas przeżycia plemników w drogach rodnych, dni płodne przypadają na okres od 10. do 18. dnia cyklu. Jest to reguła prawidłowa dla najczęściej występującego cyklu 28-dniowego.
W cyklu miesięcznym stała jest tylko faza lutealna występująca po owulacji i trwa ona zawsze 14 dni. Fakt ten jest wykorzystywany w wyliczaniu daty porodu, np. z wykorzystaniem reguły Naegelego. Jakiekolwiek zmiany czasu trwania cyklu dotyczą zawsze jego pierwszej połowy.
Zakończenie ciąży i okres karmienia również mają wpływ na cykl menstruacyjny. Bezpośrednio po porodzie przez pewien czas krwawienia nie występują. Później, w okresie karmienia piersią, pod wpływem wydzielanych w czasie laktacji hormonów, okresy mogą być nieregularne.
Nieregularny okres – jakie badania wykonać?
Do lekarza należy zgłosić się w następujących sytuacjach:
- brak okresu przez więcej niż 3 miesiące u osoby niebędącej w ciąży,
- nagła zmiana regularności okresów,
- krwawienie miesięczne dłuższe niż 7 dni,
- zbyt obfite krwawienia (wymagające zmiany tamponu lub podpaski np. co godzinę),
- bardzo nasilone bóle menstruacyjne,
- cykle krótsze niż 22 lub dłuższe niż 34 dni,
- plamienia międzymiesięczne,
- inne objawy, takie jak osłabienie, gorączka, upławy itd.
W trakcie rozmowy z lekarzem należy poinformować go o zmianach w odżywianiu, nowych lekach i wszystkich czynnikach, które mogłyby mieć potencjalny wpływ na zaburzenia miesiączkowania. Lekarz może także dopytać np. o osobiste problemy będące źródłem stresu, zmiany masy ciała czy aktywność seksualną.
Standardowa diagnostyka zaburzeń miesiączkowania obejmuje:
- badanie ginekologiczne narządów miednicy,
- badania krwi pod kątem zaburzeń hormonalnych,
- przezpochwowe USG,
- ewentualne inne badania obrazowe.
Poza hormonami płciowymi bardzo istotne są także hormony tarczycy.
Leczenie zaburzeń miesiączkowania
Terapia zaburzeń miesiączkowania opiera się na znalezieniu i usunięciu przyczyny. Zdecydowanie najczęściej stosuje się doustne leki antykoncepcyjne oraz hormonalne wkładki wewnątrzmaciczne.
W przypadku niedoczynności tarczycy wskazana jest suplementacja jej hormonów. W leczeniu zespołu policystycznych jajników, który jest częstą przyczyną zaburzeń miesiączkowania, poza terapią hormonalną stosuje się także leki przeciwcukrzycowe, np. metforminę. Zaleca się także przywrócenie prawidłowej masy ciała poprzez zmianę diety lub ćwiczenia fizyczne.
Bibliografia:
- Bręborowicz G. H., Położnictwo i ginekologia, Tom II, Wydanie 2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015, s. 101–104.
- Lashen H., Role of metformin in the management of polycystic ovary syndrome. Therap. Adv. Endocrinol. Metabolism, 2010, 3, 1: 117–128.
- Harris H. R. i wsp., Long and irregular menstrual cycles, polycystic ovary syndrome, and ovarian cancer risk in a population‐based case‐control study. Int. J. Cancer, 2016, 140, 2: 285–291.