Kiedy można mówić o hirsutyzmie?
Z nadmiernym owłosieniem związanych jest kilka pojęć, do których zalicza się niżej opisane.
- Hirsutyzm – występująca u kobiet nadmierna ilość włosów dojrzałych na obszarach hormonalnie wrażliwych, takich jak warga górna, klatka piersiowa, wewnętrzne powierzchnie ud, plecy i brzuch, układających się w męski typ owłosienia.
- Wirylizacja – poza hirsutyzmem pojawiają się inne zmiany świadczące o nadmiernym stężeniu androgenów w organizmie.
- Hipertrychoza – uogólnione nadmierne owłosienie, nieograniczone jedynie do obszarów hormonowrażliwych i niespowodowane zwiększonym stężeniem androgenów. Może być dziedziczne, idiopatyczne (przyczyna nieznana) lub wywołane niektórymi lekami. Występuje też u kobiet z niedoczynnością tarczycy, jadłowstrętem psychicznym, porfirią lub zapaleniem skórno-mięśniowym.
Hirsutyzm pojawia się najczęściej u kobiet w wieku rozrodczym (to znaczy 15–49 lat), nie występuje u dziewczynek przed pierwszą miesiączką.
Hirsutyzm – przyczyny
Hirsutyzm wywołany jest zwiększonym stężeniem męskich hormonów płciowych (androgenów) w organizmie kobiety. Zaburzenia hormonalne mogą być wywołane schorzeniem związanym z nieprawidłową pracą gruczołów bądź też przyjmowaniem niektórych leków. Najczęstsze przyczyny nadmiaru androgenów u kobiet to:
- choroby jajników – zespół policystycznych jajników (PCOS), guz wirylizujący jajnika;
- choroby nadnerczy – guz nadnerczy produkujący androgeny, zespół Cushinga, wrodzony przerost nadnerczy wywołany niedoborem enzymatycznym;
- leki – androgeny, steroidy anaboliczne, danazol, doustne środki antykoncepcyjne z androgennym progestagenem;
- hiperprolaktynemia wywołana niekiedy guzem przysadki wydzielającym prolaktynę;
- zespół oporności na insulinę;
- hirsutyzm idiopatyczny (przyczyna nieznana) – szczególnie ta postać często jest dziedziczona, stąd istotny jest wywiad rodzinny występowania choroby.
Hirsutyzm – objawy to nie tylko nadmierne owłosienie
Objawom hirsutyzmu mogą towarzyszyć również inne zaburzenia, które związane są z nadmierną ilością androgenów w organizmie. Zalicza się do nich:
- łysienie typu męskiego (rozpoczynające się w okolicach skroniowych i na czubku głowy),
- zmiany skórne z nasilonym łojotokiem, trądzikiem na twarzy i plecach,
- zaburzenia cyklu miesięcznego,
- nadwagę i otyłość,
- zaburzenia płodności,
- zaburzenia nastroju.
Jak diagnozuje się hirsutyzm?
Hirsutyzm może być potwierdzony lub wykluczony przez lekarza endokrynologa. Poza informacjami dotyczącymi samego owłosienia oraz jego lokalizacji, istotne są takie kwestie, jak przyjmowane leki, występujące zaburzenia miesiączkowania, mlekotok czy stwierdzany przyrost masy ciała. Bardziej niepokoi nagły początek choroby od stopniowo narastającego owłosienia w niepożądanych okolicach – może on sugerować pojawienie się zmiany wydzielającej androgeny.
W przypadku podejrzenia hirsutyzmu określa się typ włosów (końcowe czy pierwotne) i owłosienia (męski czy żeński). Ocena stopnia nasilenia hirsutyzmu opiera się na skali Ferrimana-Gallweya. Uwzględniając 9 hormonalnych miejsc na skórze (górna warga, podbródek, klatka piersiowa, kark, okolica lędźwiowa, górna część brzucha, dolna część brzucha, ramiona i uda) oraz określając ich nasilenie od 0 (brak włosów końcowych) do 4 punktów, zdecydowano, że hirsutyzm można rozpoznać u kobiet, gdy uzyskały one 8 lub więcej punktów.
Wykonywana jest szeroka diagnostyka laboratoryjna (oznaczenia androgenów: testosteronu, DHEAS i 17–hydroksyprogesteronu , a przy podejrzeniu zespołu policystycznych jajników również FSH i LH oraz ich wzajemnego stosunku). W uzasadnionych przypadkach zlecane są badania obrazowe jamy brzusznej (USG, tomografia komputerowa), celem wykluczenia obecności guza wydzielającego androgeny.
Na czym polega leczenie hirsutyzmu?
Jeśli hirsutyzmowi nie towarzyszą inne objawy wirylizacji, decyzję o leczeniu uzależnia się od samopoczucia chorej – wskazaniem do leczenia jest każdy stopień choroby, o ile wywołuje ona dyskomfort pacjenta.
Hirsutyzm można leczyć farmakologicznie, chirurgicznie (w przypadku guzów wydzielających androgeny) lub mechanicznie – usuwając nadmierne owłosienie. W leczeniu hirsutyzmu u większości kobiet z istotnym nieprawidłowym owłosieniem, które nie starają się o ciążę, zwykle w pierwszej kolejności stosuje się doustne środki antykoncepcyjne. W cięższej postaci choroby dołączane są leki z grupy antyandrogenów (spironolakton, finasteryd).
Miejscowe leczenie hirsutyzmu polega na mechanicznym usuwaniu i niszczeniu niepożądanego owłosienia lub kontrolowaniu wzrastania włosów. Stosowanie zabiegów kosmetycznych bez ustalenia właściwego rozpoznania często nie przynosi oczekiwanych efektów ze względu na istniejące zaburzenia hormonalne. Niemniej, jeśli nie udaje się stwierdzić hormonalnej przyczyny zaburzeń (hirsutyzm idiopatyczny) postępowanie takie pozostaje leczeniem z wyboru. Dużą skuteczność mają zabiegi laserowego usuwania owłosienia, jeśli powtarzane są cyklicznie.
Bibliografia:
- www.mp.pl/endokrynologia/wytyczne/194403,rozpoznawanie–ileczenie–hirsutyzmu–u–kobiet–w–wieku–prokreacyjnym,1
- Martin K. A., Chang R. J., Ehrmann D. A., Ibanez L., Lobo R. A., Rosenfield R., Evaluation and treatment of hirsutism in premenopausal women: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J. Clin. Endocrinol. Metabolism, 2008, 93: 1105–1120.
- Azziz R., Knochenhauer E. S., Moran C., Androgen excess in women: experience with over 1000 consecutive patients. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2004, 89: 453–462.
- Skalba P., Postępy w endokrynologii ginekologicznej. Ginekol. Pol., 2008, 79: 877–888.