Czym jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ)?
Hormonalna terapia zastępcza to forma leczenia objawów menopauzy i profilaktyki chorób towarzyszących okresowi przekwitania. Polega na stosowaniu hormonów, których stężenie spada w organizmie kobiety w okresie klimakterium – estrogenów. HTZ ogranicza uciążliwość tak zwanych objawów wypadowych menopauzy (np. uderzeń gorąca, spadku nastroju) oraz zmniejsza ryzyko zachorowania na osteoporozę. Stosowanie leków hormonalnych zwiększa niestety ryzyko rozwoju niektórych nowotworów.
Drogi podawania HTZ są zróżnicowane. Najczęściej stosowaną formą jest terapia doustna, jednak leki można przyjmować także za pomocą wstrzyknięć mięśniowych, plastrów, kremów, żeli, implantów podskórnych itp.
Dlaczego HTZ łagodzi objawy menopauzy?
Duża część pacjentek sięga po hormonalną terapię zastępczą z powodu dokuczliwych objawów zespołu klimakteryjnego. Jednym z elementów leczenia objawów menopauzy jest przyjmowanie preparatów, w składzie których znajdują się estrogeny. To właśnie niedobór estrogenów odpowiedzialny jest za szereg zmian zachodzących w organizmie kobiety w okresie przekwitania. Jak hormonalna terapia zastępcza wpływa na organizm kobiety w okresie klimakterium?
Estrogeny, przyjmowane w różnych formach: doustnej, w postaci plastrów czy zastrzyków łagodzą przebieg menopauzy, zapobiegają uderzeniom gorąca, nadmiernemu poceniu się, stabilizują nastrój. Wskazaniem do przyjmowania hormonów jest właśnie odczuwanie przez kobietę w okresie przekwitania dokuczliwych objawów – tak zwanych objawów wypadowych. HTZ zmniejsza także ryzyko rozwoju chorób jakie rozwijają się u dojrzałych kobiet – osteoporozy, nietrzymania moczu, niektórych nowotworów.
Przed rozpoczęciem hormonalnej terapii zastępczej niezbędne jest wykonanie szeregu badań, które mają na celu wykluczenie ewentualnych przeciwwskazań do HTZ.
Stosowanie hormonów wpływa korzystnie na układ krążenia
Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej pełni funkcję ochronną przed niekorzystnymi zmianami w profilu lipidowym. Ponadto estrogeny rozszerzają naczynia krwionośne, zwiększają kurczliwość mięśnia sercowego, eliminują wolne rodniki.
Powyższe działania hormonalnej terapii zastępczej sprawiły, że część pacjentek z chorobą niedokrwienną serca stosowała ją w celu zapobiegania zawałowi mięśnia sercowego. Badania naukowe podważyły jednak celowość tego typu prewencji ze względu na prozakrzepowe działanie estrogenów i tworzenie zakrzepów w sąsiedztwie blaszek miażdżycowych, które pogłębiają niedokrwienie.
HTZ chroni przed osteoporozą
Obniżenie stężenia estrogenów jest istotnym czynnikiem ryzyka osteoporozy – choroby charakteryzującej się postępującym ubytkiem masy kostnej. Hormonalna terapia zastępcza jest stosowana zarówno w zapobieganiu utracie gęstości kości, jak i jako element osteoporozy.
Estrogeny pobudzają syntezę osteoblastów – komórek kościotwórczych, natomiast hamują osteoklasty – komórki odpowiedzialne za resorpcję kostną (pozbawianie kości składników mineralnych). Wpływają także na wzrost stężenia receptorów dla witaminy D3, która oddziałuje na gospodarkę wapniową, a tym samym na kościotworzenie i hamowanie niszczenia kości.
Wpływ hormonalnej terapii zastępczej na sen i nastrój
HTZ wywiera także wpływ na pracę ośrodkowego układu nerwowego, funkcje poznawcze, sen i nastrój. Kobiety w okresie klimakterium często skarżą się na obniżenie nastroju, rozdrażnienie, pogorszenie pamięci i zdolności do nabywania nowych informacji, zaburzenia snu. Wykazano, że stosowanie hormonalnej terapii zastępczej korzystnie wpływa na funkcje poznawcze (pamięć, koncentrację, zdolność do nauki) oraz na nastrój. Estrogeny poprawiają również jakość snu i są pomocne w walce z bezsennością – pobudzają bowiem uwalnianie melatoniny przez szyszynkę.
Hormonalna terapia zastępcza pełni również funkcję ochronną przed niektórymi chorobami neurologicznymi, psychicznymi oraz otępiennymi lub łagodzi ich objawy.
- Pacjentki stosujące hormonalną terapię zastępczą w późniejszym wieku zapadają na chorobę Parkinsona, ponadto objawy choroby są u nich mniej dotkliwe niż u kobiet niestosujących HTZ.
- Estrogeny są czynnikiem chroniącym przed rozwojem choroby Alzheimera.
- Hormonalna terapia zastępcza obniża ryzyko zachorowania na schizofrenię.
HTZ pomaga walczyć z nietrzymaniem moczu
Kolejnym problemem często zgłaszanym przez pacjentki w okresie klimakterium jest nietrzymanie moczu. Hormonalna terapia zastępcza to ważny element profilaktyki i leczenia tej dolegliwości.
Obniżenie stężenia estrogenów we krwi związane z wygaśnięciem czynności wewnątrzwydzielniczej jajników skutkuje:
- zmianami zanikowymi nabłonka i śluzówki cewki moczowej,
- zubożeniem tkanki łącznej otaczającej cewkę moczową i pęcherz moczowy,
- zmianami zanikowymi w obrębie aparatu mięśniowo-więzadłowego podtrzymującego narządy miednicy i stabilizującego cewkę moczową,
- zwiększeniem aktywności mięśnia wypieracza.
Hormonalna terapia zastępcza zapobiega powyższym zmianom, zarówno chroniąc przed rozwojem nietrzymania moczu, jak i wspomagając leczenie tego zaburzenia.
HTZ na poprawę jakości życia seksualnego
Kobiety w okresie klimakterium często rezygnują ze współżycia. Niedobór estrogenów powoduje bowiem obniżenie libido oraz zmiany zanikowe w pochwie powodujące jej suchość oraz ból w trakcie stosunków. Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej poprawia nawilżenie pochwy, tym samym zmniejsza dokuczliwe objawy suchości pochwy i lęk przed współżyciem.
Jakie mogą być powikłania po stosowaniu HTZ?
Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej nie pozostaje obojętne dla organizmu. Leki przyjmowane regularnie powodują wzmożone krzepnięcie krwi. Powikłaniem stosowania HTZ jest żylna choroba zakrzepowo-zatorowa i zatorowość płucna. Dlatego też przeciwwskazaniami do leczenia hormonalnego są stany prowadzące do zwiększonej krzepliwości i choroby naczyń (np. zapalenie żył).
Jednym z najgroźniejszych skutków stosowania tej formy leczenia jest zator płucny, który stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia. Występuje wtedy, gdy fragment zakrzepłej krwi odkładającej się w żyłach kończyn dolnych oderwie się i z prądem krwi trafi do tętnicy płucnej.
Kolejnym powikłaniem stosowania tej terapii jest możliwość uszkodzenia wątroby. Substancje czynne obecne w lekach dostają się do wątroby i tam ulegają metabolizmowi. W przypadku przyjmowania dużej ilości hormonów płciowych (głównie estrogenów) może z czasem dojść do żółtaczki, kamicy żółciowej i niewydolności wątroby. HTZ nie jest zalecana pacjentkom chorującym na kamicę pęcherzyka żółciowego, hipertrójglicerydemię i choroby wątroby.
Czy HTZ zwiększa ryzyko rozwoju raka?
Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej ma wpływ na zmianę ryzyka zachorowań na niektóre typy nowotworów.
Badania wykazały, że hormonalna terapia zastępcza:
- obniża ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, raka wątroby oraz raka dróg żółciowych,
- podwyższa ryzyko zachorowania na nowotwory estrogenozależne – raka piersi oraz raka trzonu macicy, a także na guzy mózgu (oponiaki).
Bibliografia:
- Jakowicki J., Klimakterium – hormonalna terapia zastępcza. Poradnik terapeutyczny, Wydanie 2. Wydawnictwo BiFolium, Lublin 2001.
- Grazul-Bilska A., Bilski J., Menopauza bez tajemnic, Wydanie 2. Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2003.