Profilaktyka i prewencja w ginekologii
Nakłady pracy, cierpienie pacjenta, zmniejszone szanse na wyleczenie – wszystko to decyduje o wyższości metod profilaktycznych od procesu terapeutycznego. Kobieta, która raz będzie zmuszona poddać się operacji, może już nigdy nie powrócić do pełni zdrowia, nie tylko fizycznego, lecz również psychicznego. Wyróżnia się dwa rodzaje profilaktyki:
- pierwotną, która ma przeciwdziałać wystąpieniu choroby,
- wtórną, mającą na celu zapobiegnięcie poważnym konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie.
Priorytetem w profilaktyce ginekologicznej jest zapobieganie nowotworom złośliwym i wczesne wykrycie zmian onkologicznych.
Antykoncepcja barierowa
Jedną z oczywistych metod profilaktycznych w ginekologii jest stosowanie barierowej antykoncepcji podczas stosunków seksualnych. Korzystanie z prezerwatywy zabezpiecza przed zakażeniem nie tylko wirusem HIV, ale również innymi patogenami. Wymieniane są wśród nich: wirus HPV, bakterie odpowiedzialne za występowanie chorób przenoszonych drogą płciową. Podczas kontaktów seksualnych przenoszony jest wirus HSV wywołujący opryszczkę narządów płciowych. Gonokoki wywołują rzeżączkę, która ma postać zapalenia szyjki macicy, cewki moczowej, gardła, odbytnicy, sromu, jajowodów i jamy macicy. Natomiast chlamydie mogą przyczynić się do rozwoju niepłodności czy zespołu bólowego miednicy mniejszej. Stosowanie prezerwatyw zabezpiecza ponadto przed przenoszeniem zakażeń grzybiczych czy wirusa zapalenia wątroby typu B.
Cytologia
Badanie cytologiczne jest skutecznym badaniem przesiewowym pozwalającym na zmniejszenie umieralności z powodu raka szyjki macicy. Polega ono na pobraniu, za pomocą specjalnej łopatki lub szczoteczki, materiału do badania mikroskopowego z szyjki macicy. Histopatolog poszukuje w utrwalonym preparacie obecności komórek dysplastycznych lub nowotworowych. Obecne zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego nakazują powtarzanie badania co 3 lata (gdy poprzedni wynik był prawidłowy) lub częściej w grupach ryzyka. Zaleca się wykonanie pierwszego badania do 25. roku życia w przypadku dziewicy lub nie później niż 3 lata po inicjacji seksualnej. W Polsce istnieje program rządowy oferujący kobietom w wieku 25–59 lat darmowe badania cytologiczne co 3 lata.
Mammografia
Celem zmniejszenia umieralności z powodu raka piersi i zwiększenia jego wykrywalności wprowadzono na świecie badanie przesiewowe, jakim jest mammografia. Zalecana ona jest kobietom w wieku powyżej 40. roku życia. W Polsce prowadzony jest program rządowy, skierowany do kobiet w wieku 50–69 lat, który polega na bezpłatnym badaniu mammograficznym co 2 lata (częściej tylko w określonych przypadkach). Warto wspomnieć również o roli samej pacjentki w profilaktyce raka piersi. Może ona dokonywać samobadania piersi – nawet od 18. roku życia oraz zgłaszać się na badania kliniczne do swojego lekarza od około 20. roku życia.
Ultrasonografia
Wykonywanie badania ultrasonograficznego piersi pozwala na ocenę struktury gruczołu u kobiet młodszych, których sutki są „gęste” w obrazie radiologicznym i trudne do oceny w mammografii. Jest ona wykonywana u kobiet w każdym wieku jako uzupełnienie mammografii. USG służy również ocenie narządu rodnego. Lekarz jest w stanie określić grubość endometrium wyścielającego jamę macicy. Pozwala to na wychwycenie kobiet z predyspozycjami do raka endometrium lub pacjentek, u których się on już rozwinął. Ponadto w ultrasonografii możliwe jest dokonanie oceny jajników w poszukiwaniu zmian nowotworowych. USG jest idealnym przyrządem do diagnostyki raka jajnika, niestety nie spełnia w tym przypadku wymogów typowego badania przesiewowego.
Styl życia
Zmieniając niekorzystne przyzwyczajenia kobiety są w stanie wyeliminować niesprzyjające czynniki predysponujące do wystąpienia wielu chorób, w tym tych o charakterze nowotworów kobiecych. Zaprzestanie palenia wydaje się być w tym przypadku kluczowe. Pomijając już fakt, iż nikotynizm u kobiet powyżej 35. roku życia stanowi przeciwwskazanie do stosowania antykoncepcji hormonalnej, to najistotniejsze jest zwiększenie ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy lub raka jajnika u palaczek. Ruch, owoce i warzywa są często wymieniane wśród powszechnych czynników redukujących rozwój chorób i nowotworów w całym organizmie. Stosowanie antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko raka szyjki macicy, ale jest jednocześnie profilaktyką rozwoju raka jajnika czy endometrium. Nierodność jest stanem zwiększonego ryzyka zachorowania na raka endometrium lub piersi, zatem ciąża i laktacja są rodzajem dość specyficznej profilaktyki wyżej wymienionych nowotworów.
Szczepienia
Nie można powiedzieć, że istnieje szczepionka na raka szyjki macicy. Stworzono jednak szczepionkę przeciwko wirusowi HPV, który przyczynia się do powstania raka. Szczepiąc dziewczęta przed inicjacją seksualną nie wyeliminujemy z populacji raka szyjki macicy, ale skutecznie możemy zredukować liczbę chorujących na niego kobiet.
Bibliografia:
- Brodowska A., Ginekologia – od teorii do praktyki, Wydanie 1. Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin 2014.
- Blanc B., Boubli L., Ginekologia, Wydanie 1. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1995.