Czym jest PCOS?
Zespół policystycznych jajników, w skrócie PCOS (polycystic ovary syndrome), to najpowszechniej występujące zaburzenie endokrynologiczne w grupie kobiet w wieku rozrodczym. Pierwszego opisu choroby dokonali Stein i Leventhal w 1935 roku. Od ich nazwisk pochodzi nieużywana już nazwa choroby. Ocenia się, że schorzenie to dotyka do 10 proc. kobiet w wieku prokreacyjnym.
Przyczyna choroby nie została w jednoznaczny, bezdyskusyjny sposób zdefiniowana, jednak dominującą rolę w rozwoju choroby odgrywają nieprawidłowości w szlakach metabolicznych, odpowiadających za produkcję hormonów steroidowych. Efektem tego jest między innymi wzmożona synteza androgenów – męskich hormonów płciowych, które w odpowiednio małej ilości występują również u zdrowych kobiet.
Opisano pewne uwarunkowane genetycznie odmienności enzymatyczne, które predysponują do rozwoju choroby, ale nie stanowią jej bezpośredniej przyczyny. W tym kontekście bardzo istotna rola przypada oporności komórek na insulinę, która rozwija się pod wpływem wielu czynników, zarówno uwarunkowanych genetycznie, jak i środowiskowych. Skutkiem insulinooporności są inne zaburzenia hormonalne, które biorą udział w rozwoju objawów choroby, w tym nadmiar androgenów.
Jak PCOS wpływa na miesiączkowanie?
Zespół policystycznych jajników – obraz kliniczny choroby
Na klasyczny obraz kliniczny zespołu policystycznych jajników składają się rzadkie, nieregularne miesiączki, niepłodność oraz trądzik i nadmierne owłosienie okolic wrażliwych na działanie hormonów płciowych, a także charakterystyczny obraz jajników w badaniu ultrasonograficznym. Do innych cech, które można zaobserwować u kobiet cierpiących na zespół policystycznych jajników należą otyłość, cukrzyca typu 2 czy rogowacenie ciemne.
Symptomy PCOS nie występują jedynie w tym schorzeniu. Inne choroby, które mogą powodować podobne objawy, to:
- guz nowotworowy wydzielający androgeny,
- hiperprolaktynemia, czyli stężenie prolaktyny przekraczające górną granicę normy,
- hirsutyzm idiopatyczny, czyli nieznanego pochodzenia,
- nietypowa postać wrodzonego przerostu nadnerczy,
- zespół Cushinga.
Przed postawienie ostatecznego rozpoznania ważna jest zatem odpowiednia diagnostyka różnicowa.
Jak jajniki policystyczne wpływają na płodność?
Najistotniejszą przyczyną niepłodności w przebiegu zespołu policystycznych jajników jest brak lub bardzo rzadkie występowanie owulacji. Przyczyną niewystąpienia owulacji jest zatrzymanie rozwoju pęcherzyków jajnikowych na etapie pęcherzyka antralnego. Powodem takiego zjawiska jest obniżone stężenie hormonu folikulotropowego (FSH) oraz nadmierne wydzielanie hormonu luteinizującego (LH).
Te zaburzenia hormonalne powstają na skutek insulinooporności. Negatywny wpływ na szanse spontanicznej ciąży ma również wiek, który sam w sobie jest czynnikiem zmniejszającym prawdopodobieństwo ciąży już po 30. roku życia, a szczególnie wyraźnie u kobiet w wieku powyżej 37 lat.
Zespół policystycznych jajników negatywnie wpływa również na sam przebieg ciąży. Obserwuje się zwiększone ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego czy niewydolności cieśniowo-szyjkowej. PCOS zwiększa również prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy ciążowej, której powikłania mogą bezpośrednio upośledzać poprawny przebieg rozwoju płodu.
Aspekty choroby związane z wyglądem kobiety również nie pozostają bez znaczenia. Kobieta, u której występuje nadmierne owłosienie typu męskiego, trądzik lub otyłość, może czuć się mniej atrakcyjna, czego konsekwencją bywa ograniczenie częstości współżycia.
Zaburzenia miesiączkowania w przebiegu PCOS
Cykl miesiączkowy, trwający u zdrowej kobiety około 28 dni jest określeniem odnoszącym się do opisu cyklicznie występującej owulacji oraz jej skutków. Zjawiskiem, które jest swoistym objawem owulacji, jest krwawienie miesiączkowe. Na ogół u kobiet z PCOS miesiączka występuje rzadko, czyli co najmniej co 35 dni oraz jest skąpa. Mogą również pojawić się krwawienia międzymiesiączkowe. Inne zaburzenie miesiączkowania, które może wystąpić w przebiegu zespołu policystycznych jajników, to wtórny brak miesiączki.
Nadmiar męskich hormonów
Zjawisko insulinooporności polega na zmniejszeniu reakcji komórki na insulinę. Powoduje to wzrost ilości produkowanej insuliny w celu przełamania tej „metabolicznej blokady”. Niestety ma to liczne negatywne skutki. W rozwoju PCOS zbyt duże stężenie insuliny odgrywa kluczową rolę, ponieważ powoduje zaburzenia produkcji hormonów przysadki regulujących pracę jajników.
Efektem jest spadek stężenia folikulotropiny (FSH) oraz wzrost stężenia lutropiny (LH). Dodatkowym skutkiem działania insuliny jest wzmożona reakcja komórek jajnika na LH. Suma tych zjawisk powoduje nadmierną produkcję androgenów, która odznacza się hiperandrogenemią, czyli stężeniem androgenów we krwi przekraczającym górną granicę normy.
Jeżeli ta zwiększona ilość androgenów zacznie wywoływać efekty, mówimy o hiperandrogenizmie. Jest on zespołem objawów, na który składają się hirsutyzm, trądzik oraz łojotok. Hirsutyzm charakteryzuje się zwiększeniem gęstości mieszków włosowych w miejscach podatnych na działanie hormonów płciowych. Są to między innymi okolice górnej wargi, podbródek, brzuch oraz uda. W bardzo zaawansowanych, rzadkich przypadkach PCOS skutkiem hiperandrogenizmu staje się również wirylizacja objawiająca się przerostem łechtaczki, obniżeniem tembru głosu oraz zmianą sylwetki ciała.
Objawy i skutki zespołu policystycznych jajników
Cecha często związana z zespołem policystycznych jajników to otyłość. O otyłości mówimy, kiedy wskaźnik masy ciała (BMI) wynosi bądź przekracza 30. Najczęściej jest to otyłość typu brzusznego. Otyłość ma bardzo istotne znaczenie dla przebiegu choroby. Nadmiar tkanki tłuszczowej wzmaga insulinooporność oraz wzrost stężenia androgenów we krwi, czyli osiowe elementy patogenezy objawów zespołu policystycznych jajników. Warto jednak pamiętać, że nie każda pacjentka chorująca na PCOS jest otyła oraz nie każda otyła kobieta zachoruje na zespół policystycznych jajników.
Ze względu na współistniejącą często z PCOS otyłość oraz oporność na insulinę u chorujących kobiet znacząco wzrasta ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Wśród innych zaburzeń metabolicznych, które mogą współistnieć z zespołem policystycznych jajników, wymienia się dyslipidemię, czyli zaburzenia w gospodarce lipidami.
Objawia się to wzrostem stężenia cholesterolu LDL (zwyczajowo nazywanego złym cholesterolem) i trójglicerydów oraz niskim stężeniem cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu). Są to czynniki ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, np. miażdżycy tętnic wieńcowych, mogącej prowadzić do zawału serca.
Zmiany hormonalne i metaboliczne zachodzące w organizmie kobiety chorującej ma PCOS mogą mieć również wpływ na wzrost ryzyka raka błony śluzowej macicy, czyli raka endometrium. Z kolei związek między zespołem policystycznych jajników a wzrostem ryzyka zachorowania na raka piersi nie został w pełni udowodniony.
Niemniej jednak pewne zestawienia objawów, zarówno klinicznych, jak i laboratoryjnych, mogących wystąpić w przebiegu PCOS, może predysponować do rozwoju nowotworów złośliwych piersi.
Bibliografia:
- Wright H., Zespół policystycznych jajników – PCOS, Wydanie 1. Wydawnictwo Vital, Białystok 2019.
- Elsheikh M., Murphy C., Zespół policystycznych jajników, Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.
- Skrzypczak J., Zaburzenia miesiączkowania, Wydanie 1. Wydawnictwo Medical Tribune Polska, Warszawa 2017.