Co to jest nadżerka?
W celu lepszego zrozumienia, czym jest nadżerka, jakie są jej przyczyny i gdzie występuje, należy zaznajomić się z podstawami budowy anatomicznej wewnętrznych narządów płciowych. Macicę można porównać do worka o kształcie lejka złożonego z warstw mięśni. Szyjka tego lejka ma dwa ujścia – wewnętrzne od strony światła macicy i ujście zewnętrzne od strony pochwy. Oba ujścia łączy kanał szyjki macicy o długości około 1 cm. Jest on pokryty nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, natomiast obszar dookoła ujścia zewnętrznego (tzw. tarcza) pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski.
Zjawisko ektopii i powstania nadżerki polega na „wypełznięciu” nabłonka znajdującego się w kanale szyjki macicy na obszar tarczy. Łączy się to z wystąpieniem lekkiego stanu zapalnego oraz obumieraniem i odnawianiem się komórek nabłonka. Daje to obraz czerwonej obrączki lub plamki dookoła wejścia do kanału szyjki. Proces ten zachodzi fizjologicznie w okresie dojrzewania płciowego, kiedy zmiany hormonalne powodują wzajemne przechodzenie w siebie różnego rodzaju nabłonków. Po czasie dojrzewania ektopia powinna się cofnąć i zniknąć z powierzchni ujścia. Zdarza się jednak, że pozostaje.
Nadżerka prawdziwa a nadżerka rzekoma
Nadżerka szyjki macicy polega na pojawieniu się zmiany na różnej wysokości szyjki macicy. Dla lekarza zmiana ta widoczna jest jako zaczerwieniony obszar. Podobne przebarwienia występują u wielu kobiet, jednak ważne jest właściwe ich rozróżnienie.
Ginekolodzy wyróżniają:
- nadżerki prawdziwe,
- nadżerki rzekome.
Nadżerka prawdziwa to ubytek tkanki nabłonkowej pokrywającej szyjkę macicy (nabłonka wielowarstwowego płaskiego). Zmiany takie diagnozowane są rzadko i są charakterystyczne dla zaawansowanych zmian raka szyjki macicy.
Nadżerka rzekoma jest diagnozowana znacznie częściej. Powszechnie nazywana jest nadżerką. Występuje wtedy, gdy nabłonek wielowarstwowy płaski, który fizjologicznie obecny jest w tarczy szyjki macicy, zastępowany jest przez jednowarstwowy płaski (ten fizjologicznie występuje w kanale szyjki macicy). Fachowo określa się ją jako ektopię – nazwa ta odnosi się do pojawiania się tkanki w innym miejscu niż fizjologiczne.
Dla ginekologów największy problem stanowi rozróżnienie nadżerki prawdziwej i zmian o cechach nowotworowych od zmiany powszechnie nazywanej przez pacjentki nadżerką (nadżerki rzekomej). Spór o sposoby leczenia nadżerki trwa do dziś.
Zmiany tego typu różnicować można jedynie na podstawie kolposkopii – badania z użyciem kolposkopu, a sprzęt ten nie jest dostępny w każdym gabinecie ginekologicznym. Badanie to jest szybkie i bezbolesne, a zasadę jego działania można porównać do działania mikroskopu. Co najważniejsze, nie istnieją przeciwwskazania do jego wykonania i można je wykonać w każdym momencie cyklu.
Jakie są przyczyny nadżerek?
Nadżerka może również powstawać w wyniku przebytych porodów, poronień i zabiegów wykonywanych w tych okolicach. Obecnie jest to jednak zjawisko uznawane za fizjologiczne i jeśli nie daje objawów, nie musi być leczona. Leczenie można wdrożyć jedynie u kobiet, u których dochodzi do powtarzających się stanów zapalnych dróg rodnych, którym towarzyszyć mogą ból i upławy. Wielu specjalistów uważa, że leczenie ektopii jest nieuzasadnione, a w przypadku pomylenia jej ze stanem przedrakowym lub rakiem – nawet niebezpieczne dla pacjentki. Postępowanie w obu przypadkach jest diametralnie różne. Ektopię dającą objawy uciążliwe dla pacjentki usuwać można za pomocą krioterapii (zamrażania) lub laseroterapii. Odchodzi się obecnie od metody elektrokoagulacji.
Kolejną co do częstości przyczyną powstawania plamek są infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze. Lekarze wskazują zwłaszcza na te wywoływane przez wirusa HPV (ang. human papilloma virus), czyli wirusa brodawczaka ludzkiego. Jest on jedną z przyczyn powstawania raka szyjki macicy. W badaniu kolposkopowym można jednak wykryć także stany przedrakowe, dające większe prawdopodobieństwo powodzenia terapii.
W wykrywaniu zmian nowotworowych kolposkopia jest skuteczniejsza niż sama cytologia. Badanie z użyciem kolposkopu można także, dla większej pewności, uzupełnić o wymaz cytologiczny. Leczenie stanów przedrakowych i raka szyjki macicy jest w głównej mierze leczeniem chirurgicznym.
Jakie są objawy nadżerki?
Najczęściej nadżerki nie dają żadnych objawów, a pacjentki nie zdają sobie sprawy z występowania zmian w szyjce macicy. Jeżeli objawy są obecne, jest to:
- stan zapalny dróg rodnych,
- ból,
- upławy,
- większa ilość wydzieliny z pochwy (na skutek obecności tkanki gruczołowej),
- krwawienia między miesiączkami.
Nadżerka najczęściej wykrywana jest przez ginekologa w trakcie zwykłego badania ginekologicznego.
Czy ektopia i dysplazja są groźne?
Nie udało się dowieść, że utrzymująca się ektopia ma wpływ na występowanie raka szyjki macicy, a zatem nie jest ona stanem przedrakowym. Jest nim natomiast tzw. dysplazja komórek nabłonka szyjki macicy, a ta może pojawić się właśnie w obrębie ektopii. W przypadku dysplazji istotny jest stopień jej zaawansowania określany według kryteriów patomorfologicznych jako mały, średni i duży. Określa się go według skali CIN.
Dysplazja małego stopnia jest stanem pojawiającym się najczęściej. Sama w sobie nie daje żadnych objawów i ma bardzo niewielkie ryzyko przekształcenia w raka szyjki macicy (około 1–2 proc.). Większość przypadków dysplazji małego stopnia, podobnie jak w przypadku ektopii, ulega cofnięciu się, zanikając wraz z cofającymi się komórkami nabłonka kanału szyjki. W pozostałej części przypadków dysplazja utrzymuje się niezmieniona, nie wywierając żadnego wpływu na fizjologię narządów płciowych bądź ulega przejściu do większego stopnia dysplazji, zdarza się to jednak rzadziej.
W przypadku dysplazji dużego stopnia odsetek kobiet, u których zmiany uległy wycofaniu, wynosi jedynie 33 proc. Natomiast ryzyko przejścia w raka jest już znaczne, według niektórych badań dochodzi do 74 proc., chociaż nawet aż tak zaawansowane zmiany mogą utrzymywać się wiele lat bez przemiany w raka.
Czy nadżerka może się cofnąć?
Nadżerka prawdziwa występuje najrzadziej. Może ona powstawać w wyniku przewlekłych infekcji różnego rodzaju (np. bakteryjne lub grzybicze), zapaleń lub w okresie menopauzy, kiedy nabłonek reaguje na spadek stężenia estrogenów we krwi. Często występuje po przebytych urazach, a także w wyniku niewłaściwie stosowanych tamponów, wkładek, drażetek lub globulek dopochwowych, które w sposób permanentny uszkadzają nabłonek.
Po usunięciu źródła urazów nadżerki tego typu leczą się same. Jeśli mamy do czynienia z nadżerką powstałą na tle infekcji, leczona jest ona przyczynowo, tzn. poprzez podanie antybiotyku lub leku przeciwgrzybiczego. Nadżerki pojawiające się w okresie menopauzy powinny znikać po podaniu hormonalnej terapii zastępczej, która pozwoli na uzupełnienie niedoboru żeńskich hormonów płciowych.
Diagnostyka nadżerek – jakie badania wykonać?
Różnicowanie przedstawionych powyżej zjawisk należy do zadań trudnych. Wielu lekarzy ginekologów nie posiada w swoim gabinecie kolposkopów i nie umie się nimi posługiwać. Wymaga to bowiem przejścia dodatkowych specjalistycznych kursów, często niedostępnych dla lekarzy z mniejszych ośrodków. Każdy ginekolog natomiast może skierować pacjentkę na takie badanie do placówek, w którym badania takie są wykonywane.
Podobnie jak regularne samobadanie piersi, również okresowe wizyty u ginekologa z wykonaniem cytologii, kolposkopii i badania USG głowicą dopochwową pozwalają na wczesne wykrycie patologicznych zmian nowotworowych, których występowanie jest coraz częstsze w populacji współczesnych kobiet.
Na czym polega leczenie nadżerki?
Leczenie nadżerek zależy od rozmiaru zdiagnozowanej zmiany i wyniku badania cytologicznego oraz kolposkopii. Najczęściej lekarze nie podejmują leczenia, a jedynie nakazują pacjentce przeprowadzać regularne badania ginekologiczne i obserwować możliwość występowania ewentualnych niepokojących objawów. Warto wspomnieć, że część nadżerek goi się bez podjęcia jakiejkolwiek terapii.
Jeżeli lekarz zdecyduje się na usunięcie nadżerki, ma do dyspozycji kurację farmakologiczną. Może także zalecić wykonanie zabiegu zamrażania nadżerek (krioterapia) lub laseroterapii.
Sposób leczenia w dużej mierze zależny jest także od tego, czy pacjentka rodziła. U kobiet, które mają dzieci, można zastosować leczenie chirurgiczne. Wówczas usuwa się stożek szyjki macicy wraz z nadżerką.
Bibliografia:
- Spaczyński M., Kędzia W., Nowak-Markwitz E., Rak szyjki macicy, Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.
- Pschyrembel W., Strauss G., Petri E., Ginekologia praktyczna, Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.